(doğ. 1928). Üretici-dönüşümsel dilbilgisi kuramını oluşturan ABD’li dilbilimci. Mantık ve matematik verilerini doğal dillerin incelenmesine uygulayan Chomsky. dağılımsal dilbilimin kuramcısı ve hocası Z.S. Harris’ten büyük ölçüde etkilendi. Kuramını ilk kez, 1957de yayımlanan Syntactic Structures (Sözdizimsel Yapılar) adlı yapıtta ortaya koydu.
Olumlu ya da olumsuz çok sayıda eleştiri alan Chomsky kuramını geliştirdi ve derin yapıya dayalı, anlam boyutunu da kapsayan ikinci yapıtını yayımladı:Aspects of a Theory of Syntax (Sözdizim Kuramının Görünüşleri) [1965] Chomsky’ye göre dilbilgisinin görevi bir dilin tümcelerini tanımlamaktır. İncelemede sözdizim ağırlık taşır. Bir dilde oluşturulabilecek tümceler ilkece sonsuz sayıda olduğundan Chomsky’nin öngördüğü dilbilgisi yalnız gerçekleşmiş tümceleri değil, aynı zamanda gerçekleşebilecek tümceleri de açıklamayı amaçlar.
Chomsky’nin yöntemi çözümsel-tümevarımlı değil, bireşimsel-tümdengelimlidir. Dizgeye bir metinden kalkılarak varılmaz, metinler dizgeden çıkarsanır. Bu anlayışa göre dil, sonlu sayıda kuralla sonsuz sayıda tümce üretmeye olanak veren bir düzenektir; her tümce sonlu uzunluktadır ve sonlu sayıda öğeler kümesinden oluşur.
Üretici-dönüşümsel dilbilgisi şu katmanları içerir: Biçimbilimsel sesbilim, üretici yapı ve dizilim yapısı. Sözdizim çalışmaları özerktir, “anlam”dan bağımsızdır. Daha sonra aldığı çeşitli eleştirileri değerlendiren Chomsky kuramını genişletir. Saussure’ün dil/söz karşıtlığı doğrultusunda edinç/edim ayrımını getirir. Dilbilgisinin görevinin ülküsel konuşucu-dinleyicinin dil edincini betimlemek olduğunu ileri sürer. Ona göre dilbilgisini sözdizimsel, anlambilim ve sesbilgisel bileşenler oluşturur. Derin yapı anlamsal yorumun gerektirdiği tüm bilgileri içeren mantık ilişkilerinden oluşan bir yapı, yüzeysel yapıysa sesçil yoruma gerekli bilgileri içeren bir yapı niteliği taşır. Chomsky’nin kuramı, o zamana dek Amerika’da egemen olan Bloomfield’in davranışçı yaklaşımını sarsarak anlıkçı dil anlayışının benimsenmesini sağlamıştır. Hem anadili. hem de yabancı dil öğretimi ve kullanımında çeşitli sorunlar yüzeysel yapı/derin yapı ayrımına dayanılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Descartes’ çı bir yaklaşımla diller arasındaki farklılıkların yüzeysel yapıda yer aldığını öne süren Chomsky dile getirilen düşüncelerin evrenselliğini savunur ve diller arasındaki ortak özellikler olarak nitelediği tümeller üzerinde durur.
Üretici-dönüşümsel dilbilgisi şu katmanları içerir: Biçimbilimsel sesbilim, üretici yapı ve dizilim yapısı. Sözdizim çalışmaları özerktir, “anlam”dan bağımsızdır. Daha sonra aldığı çeşitli eleştirileri değerlendiren Chomsky kuramını genişletir. Saussure’ün dil/söz karşıtlığı doğrultusunda edinç/edim ayrımını getirir. Dilbilgisinin görevinin ülküsel konuşucu-dinleyicinin dil edincini betimlemek olduğunu ileri sürer. Ona göre dilbilgisini sözdizimsel, anlambilim ve sesbilgisel bileşenler oluşturur. Derin yapı anlamsal yorumun gerektirdiği tüm bilgileri içeren mantık ilişkilerinden oluşan bir yapı, yüzeysel yapıysa sesçil yoruma gerekli bilgileri içeren bir yapı niteliği taşır. Chomsky’nin kuramı, o zamana dek Amerika’da egemen olan Bloomfield’in davranışçı yaklaşımını sarsarak anlıkçı dil anlayışının benimsenmesini sağlamıştır. Hem anadili. hem de yabancı dil öğretimi ve kullanımında çeşitli sorunlar yüzeysel yapı/derin yapı ayrımına dayanılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Descartes’ çı bir yaklaşımla diller arasındaki farklılıkların yüzeysel yapıda yer aldığını öne süren Chomsky dile getirilen düşüncelerin evrenselliğini savunur ve diller arasındaki ortak özellikler olarak nitelediği tümeller üzerinde durur.
Dilin kökeni ve işleyişine ilişkin olarak doğuştancı bir görüş benimser. Diğer yapıtları arasında, Current Issues in Linguistic Theory (Dilbilim Kuramında Güncel Sorunlar) [1964] Topıcs in the Theory of Generative Grammar (Üretici Dilbilgisi Kuramında İzlekler) [1966] Cartesian Linguistic (Descartes’çı Dilbilim) [1969] Language and Mind (Dil ve Düşünce) [1969] Reflections on Language (Dil Üstüne Düşünceler) [1976] Rules and Representation (Kurallar ve Gösterimler) [1983] anılabilir.
(Vardar,2002)
(Vardar,2002)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder