İlk Nasıl Konuştuk

1860'lı yıllarda, Britanya Akademisi (British Academy) ve Paris Dilbilim Derneği (Societe de Linguistique de Paris), üyelerine dilin kökeni konusunda tartışmaktan kaçınmaları yönünde uyarıda bulunmuşlardı. Gerekçeyse, hem baştan çıkarıcı hem de spekülasyonlara oldukça açık olan konunun, sonu gelmeyecek, verimsiz bir kuramlar silsilesi tehlikesini barındırması. Bir yüzyılı aşkın zaman sonra bile, dilbilim konusunda son 50 yılın en önemli isimlerinden olan Noam Chomsky, dilin evrimi ve barındırdığı beyinsel mekanizmalara ilişkin bilgi birikiminin, o sıralarda "ciddi bir sorgu- lamaya elverecek ölçüde olgunlaşmış olmadığını" söylüyordu. 

Ancak şimdi, bu yönde ciddi çabalara girişmenin belki de tam zamanı. Son 10-15 yıldır, birçok disiplinden araştırmacılar konuşmanın kökenine değişik açılardan yaklaşırken, yeni tekniklerden olduğu kadar yeni düşünce biçimlerinden de yararlanıyorlar. Dilin kökeni sorusu, Chomsky'nin uzun süren egemenliği altındaki birçok dilbilimci için karanlıkta kalmıştı. Çünkü, Chomsky'nin gramer kalıplarının doğuştan geldiği ve evrensel olduğu yolundaki kuramı, bu dil yeteneğinin nasıl ortaya çıkmış olduğu sorusunu ister istemez dışlıyordu. Ancak evrimsel düşünce tarzının, biyolojinin birçok alanında esmiş olan rüzgarları, nihayet 1990'da dilbilimcileri de ziyaret etti. Harvard'da bilişsel bilimler konusunda uzman Steven Pinker ve Yale'de psikolog olan Paul Bloom, o yıl Davranış ve Beyin Bilimleri dergisinde uzun bir makale yayımlayarak, dilin doğal seçilimle evrimleşmiş olması gerektiği iddiasını ortaya attılar. 

Edinburgh Üniversitesi'nden dilbilimci James Hurford, bu Pinker-Bloom ortak makalesini bir dönüm noktası olarak tanımlıyor: "Chomsky'ci çevrelerde dilin evriminden bahsetmek, yasak olmaktan bir anda çıkıverdi." Bu arada beyin görüntüleme teknikleri, sinirbilim (neuroscience) ve genetikte gerçekleşen gelişmeler, giderek büyümekte olan bir araştırmacılar ordusunu beynin ve biyolojik geçmişimizin derinlerine yönelme olanağı tanımış durumda. 

Dil becerisi, araştırmacılar arasında uzun süre mucizevi bir özellik olarak ele alındıysa da, artık bilim adamları bu 'mucize'yi bir anlamda daha küçük ve daha kolay irdelenebilir `küçük mucizelere' bölüp öyle ele almayı yeğliyorlar. Bu her bir küçük bölüm, sözgelimi yüz ifadelerini taklit becerisi ya da birçok küçük hareketi birbiri peşisıra gerçekleştirmek gibi, birbirinden oldukça farklı olabilen yetilerden bir ya da birkaçını içeriyor. Artık, insan beyninin, bir noktaya gelip de aniden `konuşabildiğini' keşfettiği fantezisi pek geçerli değil. 

Araştırmacılar, onun yerine beynin "dilsel hazırlıklılık" dedikleri daha alçakgönüllü bir konuma ulaştığını, bu konumun da daha sonraki dilsel beceri basamakları için beyine yeni kapılar açtığını düşünüyorlar. 

Dili evrimle birlikte ele alan çalışmaların 1990'lardan beri hızla artmasına karşın, yeni bulgular da hâlâ dolaylı ve yoruma açık; tabii çelişkilere de. California Üniversitesi'nden (Berkeley) beyinbilimci Terrence Deacon, "elimizde konuşma fosilleri olmadığına göre, kendisine işaret edebilecek bütün parmakizleri silinmiş olan dilin kökeninin, daha bir süre esrarını koruyacağı kesin" diyor.

Ne Zaınan Konuşmaya Başladık?
Arkeologlar, hayvanlararası iletişim ve insan konuşması arasındaki 5 milyon yıllık evrimsel `boşluğun' içinde, insan davranışlarıyla ilgili çeşitli kilometretaşlarını belirlemiş bulunuyorlar. Sorun, hangi gelişmelerin dil becerisine işaret ettiği yolunda bir fikir birliğinin olmaması.

Sözgelimi, günümüz- den 2,4 milyon yıl öncesine tarihlenmiş ilk taştan aletler kimi araştırmacıya göre dilsel becerilerin varlığına işaret ederken, kimi de alet yapımının konuşmayla uzak yakın ilişkisi olmadığını savunuyor.

Bir başka başlangıç noktasıysa, araştırmacılara göre 2 milyon yıl öncesi. Bu, insansı (hominid) beyninin hızla büyümeye başladığı, dille ilgili iki temel beyin bölgesinin de (sol alın lobunda -frontal lob- yer alan Broca alanı , ve sol şakak lobunda -temporal lob- bulunan Wernicke alanı ) yapı içine dahil edildiği bir dönem.

Sözcüklerin içerdiği sesleri, ya da ses birimlerini üretme konusuna gelince, iskeletler üzerinde yapılan çalışmalar, atalarımızın 300.000 yıl kadar öncesinde, artık anatomik olarak "modern" duruma gelmiş olduklarını, trakenin (solunum borusu) üst kısmında bir delarinks (gırtlak) taşıdıklarını gösteriyor. Larinksin, diğer primatlarda olduğundan daha aşağıda yer alması, insanların çıkarabildikleri seslerin çeşit ve aralığını artırmakla birlikte, yemek borusundan aşağı giden yiyeceğin de solunum yoluna kaçmasını kolaylaştırıyor. Buysa bizi nefesin tıkanması ya da boğulma tehlikesine, diğer memelilere göre daha fazla maruz bırakıyor. Deacon'a göre böyle bir anatominin gelişmiş olmasının nedeni, olsa olsa konuşmaya hizmet etmek olabilir.


Genetik çalışmalarının da işaret ettiği bazı olasılıklar var. Geçtiğimiz yıl, Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü'nden araştırmacılar, hem dil, hem de artikülasyon (konuşma seslerini ya da ses birimlerini çıkarma işlemi) işlevlerini etkileyen "konuşma geni" FOXP2'nin, doğal seçilimin bir hedefi olmuş olması gerektiğini ileri sürdüler. Araştırmacılara göre, sözkonusu genin uğradığı son mutasyon 100.000 - 200.000 yıl öncesinde gerçekleşerek, dilsel beceriler için yeni bir düzeyin temellerini atmış olabilir.

Dilin, belki de birkaç yüz bin yıl içinde dereceli olarak ortaya çıktığı, araştırmacıların çoğunun lehinde olduğu bir görüş. Ancak Pinker'a göre kesin olarak söyleyebileceğimiz tek şey, bildiğimiz anlamıyla gelişkin dil becerisinin, en az 50.000 önce, Avrupa'da yaşayan insanların sanat yaratıları geliştirip ölülerini törenlerle gömdükleri, yani akıcı dil kullanımına açık şekilde işaret eden sembolik davranışlarda bulundukları bir zamanda yerleşmiş olduğu. 

Hareket Dil Bağlantısı

Dilin ne zaman ortaya çıktığı sorusunun yanıtı, öyle görünüyor ki nasıl ortaya çıktığı hakkındaki bilgi birikiminin artmasını bekleyecek. Son yıllardaysa, giderek artan sayıda araştırmacı, dilsel beceriler için, beynin motor (hareketle ilgili) bölgelerinde birtakım değişikliklerin gerçekleşmiş olması gerektiği yolundaki görüşü benimsiyor.

Deacon, dili hareketten çok sesle bağdaştırıyor olsak da, konuşmanın, bir motor etkinlik olarak ele alındığında daha iyi anlaşılabileceği düşüncesinde. İğneden iplik geçirmek ya da keman çalmak gibi "ince" motor becerilerin devreye girdiği durumlar gibi, konuşma da son derece ince ve hızlı işleyen bir motor kontrol mekanizması gerektiriyor. Larinks, ağız, yüz, dil hareketlerinin yanısıra nefes alıp verme hareketleri de, birbirleriyle olduğu kadar, bilişsel işlemlerle de çok iyi senkronize edilmek zorunda.

Bu nedenle, dille beynin bazı motor hareketleri (özellikle kendini ifade için kullanılan el hareketleri ve ağız-dil hareketleri ) kontrol eden bölgeleri arasındaki bağlantıyı ortaya çıkarmaya yönelik araştırmalar derinleşmeye başlamış bulunuyor. California Üniversitesi'nden (San Diego) dilbilimci Robert Kluender, işaret dilinin de dahil olduğu bu jest ve mimiklerin incelenmesiyle, hayvanlararası iletişim ve konuşma arasındaki boşlukta yer almış olabilecek bir "ara davranışsal göstergeler" dönemiyle ilgili birkaç ipucu elde edilebileceğini söylüyor.

Yine birçok araştırmacı, el hareketleri ve yüz mimiklerinin temsil ettiği davranış biçiminin, hayvanların çıkardıkları seslere kıyasla konuşmaya çok daha yakın olduğu görüşünde. Pinker, diğer bütün memelilerde nefes alma ve ses üretiminin denetlendiği beyin bölgelerinin, konuşmayla ilgili alanlardan oldukça farklı yerlerde olduğuna dikkat çekiyor. İnsan-dışı primatların kendini tekrar eden ve sınırlı sayıdaki "alarm çağrıları"nın, dilin etkileşimsel ve çok bile şenli özelliklerini taşımadığını belirten bilişsel bilim uzmanı Philip Lieberman ise, aslında insansımaymun anatomisinin, insan konuşmasının fonetik açıdan düşük düzeyli bir biçimine benzetilebilecek bir tür `konuşma' üretmelerine uygun olduğunu söylüyor: "Ancak bunu yapmıyorlar. İnsansımaymunların motor davranışları daha esnek ve toplumsal etkilşimle de daha ilgili olduğu için, işaret dilinde çok daha başarılılar. Bakışlar, ağız, yüz, el ve ayak hareketleri, sesli çağrı ve çığlıklardan çok daha etkili."

Araştırmacıya göre dil becerisi için gerekli temeli atan kilit değişiklikler, bazal ganglionlar adı verilen ve bisiklete binmek gibi yinelemeli hareketleri denetleyen beyin bölgelerindeki `devreler'de gerçekleşti. Bu bölge, hem sözel hem de mimik ve jestlerle ilgili ardışık ve bileşik hareketleri olanaklı kılan bir "dizi oluşturma motoru". Kanıt olaraksa, Parkinson hastalarını gösteriyor. Bu kişiler, bazal ganglionlarda gelişen hasar sonucu, denge ve harekette olduğu kadar sözdizimsel becerilerde de sorun yaşıyorlar.

Dil becerilerini desteklemek üzere, artikülasyon, işitme, planlama ve-bellek için olanlar da dahil, birçok beyin alanının gelişmiş olması gerektiği halde, Pinker'a göre özellikle de motor becerilerle dil arasında bu açıdan yakın bir bağlantı mevcut.

Chicago Üniversitesi'nde psikolog olan David McNeill'se bu konuda ilginç bir örnek veriyor: Örnek, tam belirlenememiş bir virüsün etkisiyle, boyundan aşağısı dokunma duyusuna tümüyle duyarsız hale gelen bir adamla ilgili. Adam, en basit bir hareketi bile, kayıp duyuların yerine geçen bilişsel ve görsel geribildirim yoluyla yeniden öğrenmek zorunda kalırken, konuşurken el ve kol hareketlerini otomatik olarak kullanıyormuş. Hatta araştırmacılar, ellerini hem kendi hem de dinleyicilerinin gözlerinden sakladıkları halde. McNeill, ellerin sesli konuşmayla doğrudan ilişkisi olduğunu söylüyor. Ona göre jest ve mimikler, yerlerini zamanla sözlü dile bırakan davranışsal birer fosil değil, dilin temel ve ayrılmaz öğelerinden.

Ancak, hayvanların `seslenme' biçimleri ve çıkardıkları seslerdeki anlamlılığı gözardı etmek niyetinde olmayanlar da var. Bu konudaki farklı görüşlerse, genellikle araştırmacıların uzmanlık alanlarının farklılığından kaynaklanıyor. Sözgelimi Harvard Üniversitesi'nden primatolog Marc Hauser, konuşmaya öncüllük etmek bakımından primat seslenişlerinin, bütün jest ve mimiklerden çok daha iyi adaylar oldukları görüşünde ve özellikle de primat alarm çığlıklarını sözcüklere benzetiyor. Afrika'daki bir maymun türünü ele alan bir çalışmadan örnek veren Hauser, maymunların, alarm çığlıklarında değişiklikler yaparak kendilerini tehdit eden hayvanın türünü (leopar, kartal, vs) de belirtebildiklerini hatırlatıyor. "Bu tür seslerin dille bağlantısı, sözel olmayan her- hangi bir işaretten çok daha fazla" diyor Hauser. 

Pinker ve yandaşlarının çalışmalarından fazla etkilenmemiş görünen dilbilimciler de var. Etkilenmek bir yana, tüm bunların, beynin sözdizimi becerisini nasıl geliştirdiğini açıklamaktan çok uzak olduğunu savunuyorlar. Hawaii Üniversitesi'nden Derek Bickerton "Motor sistem, kas hareketleri içindir" diyor. "Buna göre de bu sistem, kendine olsa olsa dilsel üretim hattının sonunda yer bulabilir. Motor hareketlerden sorumlu beyin bölgelerinin yaptığı, sözgelimi fırlatma hareketinin gerektirdiği kas hareketlerini düzenlemekten ibaret. Yani o hareketle ilgili kasların, değişmez ve belli bir sırayla kasılmalarını sağlamak. Cümle kurmaksa çok farklı birşey: Oluşturulan kavramsal yapıya göre, fikir ve sözcükleri inanılmaz esneklikte ve sürekli değişebilir bir sıraya koymak.

Ayna Ayna...

Karşı-görüşler, yine de hareket dil bağlantısına olan ilgiyi azaltmıyor. Bunun bir nedeni de, 1996'da yapılan ve kuramı belki de ilk kez bu kadar güçlü bulgularla destekleyen bir keşif: maymunların beyninde bulunan bir "ayna nöronları" sistemi.

Ayna nöronlarının dille olan bağlantısı, insanların büyük sıklıkla yararlandığı ve dil için zorunlu kabul edilen taklit özelliğine dayalı. Papağanlar ve yunusların da ses taklidi yapabildikleri biliniyor. Ancak taklit, yalnızca memelilere atfedilebilecek bir özellik olmasa da insan-dışı primatlarda bile pek gelişkin değil. İnsan yaşamındaysa bambaşka bir yere sahip. Bebeklerin ilk sözcüklerini öğrenmelerinin yolu, taklitten geçiyor.

Ayrıca taklit, soyut bir simgeden ortak bir "anlam" oluşturmanın da tek yolu. California Üniversitesi (Los Angeles) sinirbilimcilerinden Marco lacoboni'ye göre ise "dilin kökeni üzerinde çalışan bilimadamlarının üzerinde durdukları ortak noktalardan biri."

İtalya'daki Parma Üniversitesi'nden Giacomo Rizzolatti'nin yönetimindeki ekibin yukarıda sözü edilen keşfi yapmasıysa, bu nedenle birçok araştırmacıyı yeniden harekete geçirdi. Araştırmacılar, büyük ölçüde insana özgü olan taklit becerisinin öncülü olduğunu düşündükleri bir özelliği, maymun beyninde ortaya çıkardıklarını duyurmuşlardı. Çalışma- da, makak maymunlarında, F5 olarak anılan ve insanlardaki Broca alanına karşılık gelen bölgeden 532 nöronun elektriksel etkinliklerini kaydetmişlerdi. Bu nöronların, maymunların "hedefe yönelik" el ve ağız hareketleri sırasında (bir yiyeceğe uzandıkları zaman olduğu gibi) etkinleştikleri biliniyor.
Ancak ilginç olanı, maymunlar bir başka maymun, hatta insanı aynı hareketi yaparken izlediklerinde, F5 nöronlarının, sonradan "ayna nöronları" adını verdikleri bir alt grubunda da etkinleşme görülmesiydi. Güney California Üniversitesi'nden Michael Arbib'e göre bu bulgu, "dilin evriminin öyküsüne yepyeni kapılar ve yaklaşımların yolunu açtı. Öyle ya, beynin konuşma bölgesinde, yakalama ya da kavramayla ilgili bir ayna sisteminin işi neydi?" Araştırmacılar bu ayna hücrelerinin, yapılan gözlem ve ardından gelen ağız ve el hareketlerini bir araya getirici bir sistem oluşturduğu sonucuna vardılar.

Ayna nöronları, bugüne kadar makakların yalnızca iki beyin bölgesinde bulunmuş durumda; makak nöronlarının ortaya çıkmasını sağlayan ve tek bir beyin hücresinin etkinliğinin kaydedildiği teknik, henüz insanlara uygulanmış değil. Ancak lacoboni, insanlar için benzer bir devre; " taklit için özel, sinirsel bir mimari yapı" belirlemiş olduğunu düşünüyor. Yöntemiyse, maymunlar için yapılan tek-hücre kayıtlarının sonuçlarını, insanlara ait fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleriyle (parmak hareketleri ya da yüz ifadelerini izlerken ya da taklit ederken) biraraya getirmek. Araştırmacı devrenin, Broca alanına ek olarak, biri temporal lobun üst kısmı, biri de parietal (yan) lobda olmak üzere, iki alan daha içerdiğini söylüyor. Bunlardan birincisi, işitileni anlamayla ilgili Wernicke alanıyla kısmen çakışıyor ve yüz-vücut hareketlerine tepki veren nöronlar içeriyor;

ikincisiyse makak maymununda görsel ve bedensel bilgiyi biraraya getiren PF bölgesine karşılık geliyor. lacobi'ye göre "insanda taklit mekanizması, bilinen dil alanlarıyla pekala çakışıyor." Vardığı sonuçsa, Broca alanının bu ikili kullanımının, hareke tin tanınması, taklit ve dil arasında evrimsel bir sürekliliğe işaret ettiği.
Ayna nöronlarının, hareket ve konuşmanın denetimi arasında, şimdiye kadar bulunamamış sinirsel "geçiş halkası" oldukları düşünülüyor. Bu şekil de, 1950'lerde geliştirilen, eski bir kuram da anlam buluyor: "konuşma algılanmasının motor kuramı." Buna göre, bebekler ilk sözcüklerini söylerken (taklit ederken) onlara kılavuzluk eden şey, sözcüğün akustik özelliklerinden çok (papağanlarda olduğu gibi), yüze verdiği şekil ya da hareket. Buna verilebilecek örneklerden biri, McGurk etkisi olarak biliniyor: Dinlediğiniz bir kayıtta "ba" hecesini duyduğunuz anda, bir başkasını "ga" hecesini telaffuz ederken biliyorsanız, duyduğunuzu sandığınız ses, büyük olasılıkla "da" oluyor; yani anatomik olarak ikisinin arasında bir ses.

Sonuçta konuşmayı algılarken, duyduğunuz sesleri, kendi kullandığınız üretim mekanizmasına başvurarak değerlendiriyorsunuz. Araştırmacılara göre insanlar, diğer hayvanlardan farklı olarak, içgörülerinden yararlanma yoluyla vücut hareketlerini bir başkasınınkiyle karşılaştırabiliyorlar. Buna bağlı olarak çocuk, sözgelimi annesi kendine el salladığında, ona aynı hareketle nasıl karşılık verebileceğini de biliyor.

Kuram, dilin evrimine uygulandığında yeni bir anlam kazanıyor. Yale Üniversitesi'nden psikolog Michael Studdert-Kennedy'nin çalışmaları da bu yönde. Araştırmacıya göre ayna nöronlarıyla, ilk kez olarak girdiyle çıktı arasında, (hareketin gözlenmesiyle taklidi arasında) doğrudan fizyolojik bir bağlantı kurulmuş oluyor. Rizzolatti ve ekibiyse, bu konuda yeni bulgular elde etmişler bile. Makaklardaki F5 hücrelerinden bir kısmının, yalnızca 'anlamlı' bir yakalama ya da kavrama hareketinin izlenmesi sırasında değil, hareketin oluşturduğu sese (fıstık kırma sesi gibi) bağlı olarak da etkinleştikleri gözlenmiş.

Arbib ise, bu ayna sistemlerinin başka davranışlar için de bulunabilecekleri ve beynin farklı bölgelerinde yer alabilecekleri görüşünde. Ayna nöronlarının, dil için kilit önemdeki yan beceriler için ilk somut nörolojik kanıtları oluşturduğu görüşü, yine de eleştiriden muaf değil. İçlerinde Pinker'ın da bulunduğu bazı bilim adamlarıysa, makakların ne de olsa konuşamadıklarını, hatta taklit de yapamadıklarını hatırlatıyor, varsayımları dışlamasalar da, bağlantının hâlâ bulanık noktalar taşıdığını vurguluyorlar.

 İlk Sözdizimi Sözcüklerle mi, Ellerle mi? 

Ancak ayna nöronları kuramı, ilk dilin (yani herhangi bir `sözdizimi kuralına bağlı olarak üretilen sembolik ses ya da jestlerin) sesli mi olduğu yoksa eller kullanılarak mı üretildiği sorularının her iki yandaşına da bir tür başvuru noktası olmaya devam ediyor. 

Oyunu jest ve hareketlerden yana verenlerden Michael Corballis (Auckland Üniversitesi, Yeni Zelanda), ayna nöronlarının, kavrama-yakalamadan sorumlu beyin bölgelerinde bulunduğunu, dilin de bir milyon yıl kadar önce el hareketleri ve işaretleriyle başladığını düşünüyor. Konuşma yetilerini kaybeden insanların, bir işaret dilini hızla benimseyebiliyor olmaları da, araştırmacının dikkat çektiği noktalardan biri. 

EI hareketleri ve yüz mimiklerinin konuşma ve iletişimde oynadıkları önemli rol ve FOXP2 geninde ki görece yakın sayılabilecek nihai mutasyondan yola çıkan Corballis, "otonom" konuşmanın 50.000 yıl kadar önce başlayan kültür patlamasından önce tam anlamıyla gelişmemiş olabileceği, ayna nöronlarınınsa kuramını desteklediği görüşünde. Araştırmacıya göre konuşma, elleri iş için kullanma gereksinimi ya da karanlıkta iletişim kurma gibi nedenlere bağlı olarak yeğlenir oldu. Bu nedenle de sözkonusu nöronların olasılıkla önce el hareketleri için evrimleştikleri, ses ve yüz denetiminiyse insansı evriminin oldukça geç bir döneminde ele almış olabileceklerini akla uygun buluyor. 

Herkes aynı görüşte değil. Ve diyorlar ki, hareket ve dil birbirinden ayrılmaz olsalar da, dil temel olarak el değil, ağıza dayalı bir davranış. Texas Üniversitesi psikologlarından Peter MacNeilage bu kişilerden biri. Araştırmacı, maymunlarda ağız hareketlerinin (ama seslerin değil) insan konuşmasındaki hecelerin öncülü olduğunu, ayna nöronları sisteminin keşfinin de (özellikle de dudak şapırdatma ve fıs tık kırmayla etkinleşen son keşfin) görüşlerini desteklediğini savunuyor. 

MacNeilage, beyindeki yardımcı motor bölgenin (ana motor bölgenin hemen bitişiğinde olup harekete ilişkin bellek ve hareket dizilerinde rol oynayan bölge) sesli ifadedeki fiziksel sınırlamaları denetleyebileceğini düşünüyor. Senaryosu da şöyle: Çiğneme, emme ve yalama hareketleri, Broca alanının öncülü olan bölgenin denetimi altında, iletişime yönelik farklı biçimler kazandı; dudak şapırdatma, dil şaklatma, dişleri birbirine vurma gibi. Bundan sonraki aşama, larinksi devreye sokarak bu davranışlara ses kazandırmak oldu. Bu varsayım, kimine göre ilk "anadil" olmuş olabilecek ve kendilerine özgü seslerle tanınan "tıkırtılı diller"de (bkz. "İlk Dil?") larinksin kullanılmayışı gerçeğiyle de uyumlu. 

Larinks devreye bir kez girdikten sonra da, birbirleriyle sınırsız biçimde birleştirilerek geniş bir sözcük haznesi oluşturabilecek bir sesler kümesi ortaya çıktı. Ve bu da kaçınılmaz olarak sözdizime ne (sentaks) kapıyı aralamış oldu. 

"EI işaretleriyle iletişimin, bu tür kombinasyonlara elverecek düzeye ulaşmış olabileceğini hiç sanmıyorum" diyor MacNeilage. "Öyle olsaydı, hâlâ bunu kullanıyor olurduk. İşaretler sistemi bu derecede karmaşık bir düzeye gelmiş olsaydı, sesli konuşmaya geçiş için yeterince sağlam bir gerekçe de (gece karanlıkta konuşma gereksinimi dahil) olmayacaktı. İşaret dilinden sesli konuşmaya geçtiğimizi iddia eden hiç kimse de, bugüne kadar tatminkar bir geçiş kuramıyla öne çıkabilmiş değil." Kimilerine göre de, bu "hangisi önce geldi?" tartışmalarının pek bir önemi yok; önemli olan, birinin diğeri olmadan gelişemeyeceği gerçeği. 

İnsanların nasıl simgelerle düşünür hale geldikleri, ya da bir başkasının düşünce süreçlerinin nasıl bilincine varmaya başladıkları gibi daha derin soruların çözümüyse çok daha uzakta görünüyor. Araştırmacılar, bu konularda da gelişmekte olan beyin görüntüleme tekniklerine güveniyorlar. Belki bu şekilde, beyinde oluşan bir cümle için bir akış şeması bile oluşturulabilecek. Hauser ve ekibinin inancı, hayvanlarla yapılan araştırmalarla, sözcüklerin sonsuz kombinasyonlarla biraraya getirilmesi yeteneğinin hayvanlardaki davranışsal karşılıklarının bulunabileceği yönünde. 

Arbib'in gözü de yeni ayna nöronları sistemlerinin keşfinde. Bickerton'a göreyse "bilinmeyenler alanı giderek küçülüyor. Sorun, alan sıfırlandığında çözülmüş olacak. Birileri ortaya çıkıp da `çözüm bende!' dediğinde değil."

 İLK DİL

1980 yılında çekilen "Tanrılar Çıldırmış Olmalı" adlı filmde, gökten gelen bir kola şişesi, tuhaf sesler çıkaran Afrikalılar'ın arasına düşer. Bu insanların tıkırtıyı andıran seslerle dolu heyecanlı konuşmaları, dünyanın dört bir köşesinden izleyicilere çok tuhaf gelir; bir o kadar da yabanıl.. 

Küçük bir gruba özgü bu dil hakkında yapılan birkaç araştırma, en eski atalarımızın da iletişim kurmak için tıkırtıya benzeyen sesleri kullandığına işaret ediyor. Son dil bilim araştırmaları, bu seslerin, dilbilim çözümlemelerinin sınırlarında, 10.000 yıldan da daha eski bir zamanda ortaya çıktığını; genetik verilerse, tıkırtılı konuşan toplulukların kökeninin günümüzden 50.000 yıl önceki bir ortak ataya dayandığını gösteriyor. 

Bu sav henüz kanıtlanamamış olsa da, Stanford Üniversitesi'nden omurgalı canlılar sistematiği uzmanı Alec Knight'a göre, bugünkü tüm insanların ortak ataları olan insan topluluğunun savanada yaşadığı ve tıkırtı sesleriyle iletişim kurduğu akla yakın geliyor. Knight, bugün yeryüzünde yalnızca 120.000 kişinin bu tuhaf seslerle konuştuklarını tahmin ediyor. Bu topluluklar, insanların konuşma yeteneğini nasıl geliştirdiklerine ilişkin yeni bir anlayış sağlıyorlar; özellikle de araştırmacıların farklı alanlarda elde edilen verileri bir araya getirdikleri düşünülürse. Çünkü, dilbilim, genetik ve arkeoloji alanlarında toplanan verilerin bir arada ele alınmasıyla çok fazla yol alınabilir. 

Tıkırtıların Bağlamı Bugün tıkırtı sesleri, çoğu Botswana, Namibya ve Güney Afrika ve çevresinde yaşayan 30 kadar insan topluluğunun kendine özgü konuşma biçimlerinin bir parçası. Afrika dışında bilinen tek tıkırtılı dil, Avustralya'daki aborjinlerin yalnızca erkekliğe adım atma törenlerinde kullandıkları ve soyu tükenmiş bir dil olan "Damin" dili. Afrika'daki tıkırtılı konuşanlardaysa, günlük konuşmaların bir bölümü tıkırtı seslerinden oluşabiliyor; kimi kezse "sözler" tümüyle yitiyor. 

Tıkırtı sesleri öteki "sözsüz" seslerden, usta dil hareketleri ve havanın ağzın içine doğru hareketiyle ayrılıyor. ABD'deki Cornell Üniversitesi'nden dilbilimci Amanda Miller-Ockhuizen, bu seslerin gerçekte yalnızca çok güçlü telaffuz edilen ünsüzler olduğunu belirtiyor. Tıkırtılı diller konuşan topluluklar, ortak tıkırtı seslerine sahip; ancak dilleri birbirinden çok farklı. Kimi araştırmacılar, tıkırtılı dillerin birbirlerinden, İngilizce'nin Japonca'dan farklı oE ması kadar farklı olduğunu öne sürüyorlar. 

Ancak bu çeşitliliğin değerinin henüz yeni anlaşılmaya başlandığı söylenebilir. 1960'lı yıllarda, etkili bir dilbilimci olan Stanford Üniversitesi'nden Joseph Greenberg, tüm tıkırtı dillerini aynı şemsiyenin altına koyarak, "Khoe" adlı çoban topluluğu ve "San" adlı avcı-toplayıcılardan esinlenerek "Khoisan Dil Ailesi" olarak adlandırmıştı. Bugünse tarihsel dilbilimciler, Greenberg'in sınıflandırmasına karşı çıkarak Khoisan'ı daha sıkı çözümleme yöntemlemleriyle ele alıyor ve birkaç dil grubuna ayırıyorlar. 

Son çalışmalar, Khoisan dil ailesindeki dilleri coğrafi ve dilbilimsel özelliklerine göre en azından üç farklı sınıfa ayırıyor. Crawhall, bu dillerin birkaçının bilinen hiçbir dil ailesine uymadığını da belirtiyor. Örneğin, 1995 yılında, Kuzey Arizona Üniversitesi'nden (ABD) Bonny Sands, tıkırtılı konuşanların çoğunluğundan 2000 kilometre uzakta, Tanzanya'nın kuzey bölümünde yaşan 1000 kadar "Hadzabe" insanınca konuşulan "Hadzane" dilini, dilbilgisi, anlamlar ve sesler bakımından yeniden ele almış. Araş- tırman, bu dilin bilinen herhangi bir dil ailesiyle ilişkili olduğunu kanıtlayamamış; Bu dil, dilbilimsel açıdan da bilinen hiçbir dile benzemiyor. 

Bu bulgu, Hadzane dilinin öteki tıkırtılı dillerden farklı bir kökene sahip olduğuna ya da hem bu dilin hem de bugünkü öteki tıkırtılı dillerin çok eski bir tıkırtı dilinden kaynaklandığına işaret ediyor olabilir. Sands, tıkırtılı dillerin hep birden fazla sayıda olageldiğini düşünüyor; ancak, en başta tek bir tıkırtılı dil ailesi vardıysa, bunun günümüzden on binlerce yıl öncede kaldığını belirtiyor. Bu, dil bilim araştırmalarının inceleyebileceğinden çok daha eski bir zaman dilimi.

 Eski Toplulukların İzinl Sürmek 

Tıkırtılı konuşanlarla ilgili genetik veriler toplayan araştırmacılar da var. Bu veriler, genellikle dilbilim verilerinden çok daha eski bir geçmişe ışık tutabiliyor. 1992 yılındaki bir araştırma, DNA'larındaki çeşitliliğin fazlalığına dayanarak, Hadzabelein geçmişi çok eskilere dayanan bir topluluk olduğuna işaret ediyordu. 

Daha yakın bir zamanda, geçtiğimiz yıl düzenlenen bir fiziksel antropoloji toplantısında, Maryland Üniversitesi'nden genetikbilimci Sarah Tishkoff, Hadzabelerin ve Afrika'nın güneyinden, tıkırtılı konuşan bir başka topluluk olan Sandaweler’in DNA'larında büyük bir çeşitlik bulunduğunu bildirdi. 

Bu toplulukların ve dillerinin kökeni konusundaki bulmaca, Knight'ın ve Stanford Üniversitesi'nden antropolojik genetik uzmanı loanna Mountain'ın ilgisini çekmiş. Geçtiğimiz yıl, yalıtılmış Hadzabeler ve güney Afrika'daki Sanlar arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak için genetik verilerden yararlanmaya karar vermişler. Hadzabeler'in yakın bir geçmişte Tanzanya'ya güneyden göç etmiş olabileceklerini, ya da Sanlar'ın güneye göç etmiş kuzeyli gruplardan birinin parçası olabileceğini düşünmüşler. Araştırmacılar, iki topluluğun genetik özelliklerinde ortak bir mirasa rastlamayı beklerlerken, veriler bunun tam tersini göstermiş.

DNA'nın belli bölümlerindeki benzerlikler, akrabalığa işaret eder. Knight, Mountain ve arkadaşları, 49 Hadzabe'nin ve Tanzanya'daki başka üç topluluktan 60 kişinin mitokondri DNA'larını ve Y kromozomlarını incelemişler. Namibya ve Botswana'daki bir başka San topluluğu olan "luhoansi"lerden de Y kromozomu verileri toplamışlar. ("1uIfoansi"ler "!Kung" olarak da biliniyorlar.) 

Araştırmanın sonunda, Hadzabeler'le Sanlar'ın birbirleriyle akraba olmadıkları ortaya çıktı. Gen dizilişleri, geçmişlerinin çok erken bir aşamasında bu iki grubun yollarının ayrıldığını, hiçbirinin yakınlarda kuzeye ya da güneye göç etmemiş olduklarını gösterdi. Crawhall araştırmanın, Hadzabeler'in, en eski tıkırtılı konuşanlar topluluğundan ayrılan ilk gruplardan birinin soyundan geldiğini gösterdiğini belirtiyor. 

Kimi araştırmacılar, Hadzabeler'le tüm öteki tıkırtılı konuşanlar arasındaki ayrımın, 100.000 yıl gibi çok çok eski bir zamanda gerçekleştiğini düşünseler de, Knight'a göre bu ayrım günümüzden 70.000 - 50.000 yıl önce gerçekleşmişti. Bu, aşağı yukarı, modern insanın, -kimilerine göre dilin gelişmesinden sonra- Afrika'dan çıkarak dünyaya yayıldığı öne sürülen zaman aralığıyla da örtüşüyor. Ancak, Knight, araştırmalarının en az kesinlik içeren bölümünün tarihlendirme olduğu uyarısını yapıyor. 

Tıkırtılı konuşmanın kökeninin bu kadar eskiye tarihlendirilmesi, yıllardır, insanların 100.000 yıl önce kullandığı "sözcüklerin" yalnızca parmak şıklatma ya da bilek hareketleri gibi jestler olduğunu iddia eden, Yeni Zelaoda'daki Auckland Üniversitesi'nden Michael Corballis'e çekici geliyor. Corballis, "tıkırtılar'ın, dillerin otonom bir biçimde sözlü olmadığı zamana dayandığını ve jestlere, "sozel-öncesi" sesler eklemenin bir yolu ya da konuşma için bir basamak olduğunu düşünüyor. Knight'a göre, yalnızca atalarının avrı yaşam biçimlerini koruyan gruplar tıkırtılara gereksinim duymayı sürdürdüler; öteki tıkırtı dilleri, ilk insanlar yeni çevrelere göç ettiklerinde yok oldu. 

Bu sav, Knight'a, avlanırken iletişim için sözlerin kaybolduğunu, yalnızca tıkırtıları kullandıklarını anlatan bugünkü Hadze beler'den toplanan verilerle de uyumlu. Bu durum, tıkırtılı konuşanlarla ilgili onlarca belgesel film çeken, ABD'de ki Watertown'dan (Massachusetts) lohn Marshall'ın da dikkatini çekmiş. Deneyimlerinden, av peşindeyken iletişim için yalnızca tıkırtıları kullanmanın çok işe yaradığını biliyor. Marshall ve Knight, konuşma seslerinin hayvanları kaçırdığını, tıkırtılarınsa, kuru çayırların çıkardığı sesleri andırdığı için hayvanları ürkütme olasılığının daha az olduğunu öne sürüyorlar. 

Tüm bunlar akla yakın gelse de, tıkırtıların ilk dil olduğu kuramı, hiçbir biçimde kanıtlanmış değil. Knight'ın çalışmaları, Sands'in tıkırtıların tarihi konusundaki düşüncelerini kapsasa da, Sands, Knight'ın, verileriyle çok fazla şeyi açıklamaya çalıştığını düşünüyor. 

Genetik özelliklerle dilin evrimi her zaman birlikte ilerlemez; bu durumda en fazla söylenebilecek şey, ikisinin birbiriyle bağıntılı olduğu. Yani, tıkırtıların insanların ilk dili olduğunu kanıtlamanın bir yolu yok. 

Bu arada, California Üniversifesi'nden dilbilim tarihçisi Christopher Ehret gibi kimi araştırmacılar, hâlâ, Greenberg'ün tıkırtılı dillerin hepsini bir çatı altında toplayan sınıflandırma sistemini savunuyor ve genetik verileri önemsizmiş gibi göstermeye çalışıyorlar. Dahası, araştırmacıların çoğu tüm tıkırtılı dillerin eninde sonunda tek bir ata dilden kaynaklandığında ısrar etseler de, Sands, tıkırtıların, örneğin Avustralya'daki Damin'le ve Afrika'daki Hadzane'le birden fazla kez evrimleşmiş olup olamayacağını merak ediyor. Sand, tıkırtıların normal dil mekanizmasının bir parçası olduğuna ve çocukların konuşmayı öğrenirken tıkırtı seslerini çıkarmayı öğrendiklerine de işaret ediyor. 

Araştırmacıların hepsi de, daha fazla çalışma yapılmadan hiçbir şeyin yerli yerine oturmayacağını düşünüyorlar. Knight ve Mountain, daha fazla gruptan DNA örnekleri toplamak için çabalıyorlar; Sands ve Crawhall'sa, başka tıkırtı dillerini de dilbilimsel özellikleri bakımından ele almak için. Sands, yeterince hızlı çalışamamaktan korkuyor. Çünkü, tıkırtılı konuşan gruplardan birinden geriye yalnızca on kişi kalmış. 2000 yılıyla karşılaştırıldığında bugün çok ilerlemiş olduklarını anımsatan Knight'sa, iyimserliğini koruyor.

 KÖKLERDEN GÖKLERE

Eski metin ve bilgisayar benzetimleri, dilbilimcilerin sözcüklerin ve gramerin yüzyıllar içinde nasıl evrimleştiğini keşfetmelerine yardımcı oluyor.

Eğer günümüzün rahiplerinden biri, 11. yüzyıl İngilizce elyazmalarından biri olan "The Lord's Prayer"ı (Tanrı'ya Yakarış) okumaya kalksaydı, Tanrı'nın yardımı olmadan onu anlayamazdı! "Heofonum" (Heavens, Gökler) ve "yfele" (evil, kötü) gibi, bir şeyler çağrıştırabilen sözcükler dışında, metnin büyük bölümü ona hiç bir şey ifade etmeyecekti. Hatta, metnin birebir yapılan çevirisi sonucun- da ortaya çıkan "Our daily bread give us today" (bizim günlük ekmeğimiz bize verin bugün) gibi gramer yapısı bilmeceden farksız cümlelerle başbaşa kalacaktı. 

Araştırmacılar, dillerin genellikle binlerce yıl içinde yavaşça evrimleştiğini düşünseler de, birkaç yüzyıllık bir dönemde oluşan değişimler, ortaçağdan bu yana bilimadamlarının kafasını karıştırdı. İngiliz yayımcıların önderlerinden William Caxton, 600 yıllık bir metni okumaya çalıştıktan sonra 1490 yılında şu sözlerle yakınıyor: "Kesinlikle bu, İngilizce'den çok Almanca yazılmış gibi. Anlayamadığım gibi, anlaşılır hale de getiremedim." 

Bu tür metinlerin karşılaştırmalı olarak incelenmesi, araştırmacılara dilin 

nasıl bir evrimsel yoldan geçtiğini bulmalarında yardımcı oluyor. Dilbilimciler, yazılı tarihte, sözcüklerin ve gramerin geçmiş 1200 yıllık evrimini inceleyerek, dillerin gelişiminin ardındaki genel prensipleri anlamayı umuyorlar. 

Philedelphia'daki Pennsylvania Üniversitesi'nden dilbilimci Anthony Kroch, dil ve dildeki değişimlerin 50.000 yıl boyunca aynı şekilde değişim gösterdiğini varsayarsak, modern dildeki değişimlerin, erken dönemde dillerin değişerek birbirinden nasıl ayrıldığına ışık tutabileceğini söylüyor. 

19. yüryıldan bu yana bu ümit, araştırmacıları İngilizce, Fransızca ve öteki dillerdeki çeşitli gramer, yapı ve fonoloji değişimlerini kaydetmeye yöneltti. Son 30 yılda, konuya hem kuramsal hem de tarihsel açıdan yaklaşan çok sayıda dilbilimci, dikkatlerini bu değişimleri incelemeye yöneltti. Ayrıca dilbilimcilerse, incelemelerini işler durumdaki toplumsal ve tarihsel kuvvetler üzerinde yoğunlaştırdılar. Bilgisayar destekli dilbilim alanındaki gelişmelerle, araştırmacılar şimdi de, değişimlerin bir topluma nasıl yayıldıklarını ve çok dilli toplumlarda nasıl ortaya çıktıklarını anlamak için bilgisayarlı modellemeler yapıyorlar. 

Benzetimler, bir zamanlar yalnızca insanın araştırmacı doğasıyla çözülebileceği düşünülen olguya yönelik çalışmalara duyarlılık katıyor. Cambridge Üniversitesi'nden lan Roberts bu konuda şöyle diyor: "Dil değişimleriyle ilgili yapılan bilgisayarlı modellemeler, henüz başlangıç aşamasın- da. Ancak, bu değişim mekanizmasının ardında yatan nedenleri anlamamıza şimdiden yardımcı oluyor." 

Vikinglerin Sesi. 

Dilbilimciler, dildeki değişimi bir paradoks olarak görüyorlar. Çocuklar, dili anne-babalarından, onlarla iletişim kurabilecek biçimde öğreniyorlar; dilin bir şekilde değişmesi için bir neden yok gibi görünüyor. Ancak, değişimin biçimi ve hızı dile göre değişse de, tarihteki metinler değişimin yaygın olduğunu gösteriyor. Klasik bir örnek gösterirsek, 10. yüzyılda İngilizce, günümüzde Almanca'da geçerli olan nesne-eylem yapısına sahipti. Buna göre cümleler şu şekilde kuruluyordu: "Hans must the horse tame" ( Hans zorunda atı ehlileştirmek ). 1400'lü yıllardaysa, nesne-eylem yapısı İngilizce'de bildiğimiz "Hans must tame the horse" ( Hans atı ehlileştirmek zorunda ) şeklinde kullanılıyordu. Almanca, basit gramer yapısını korurken, Fransızca da İngilizce'dekine benzer değişimi 16 yüzyılda yaşadı. 

Araştırmacılar, bu tür değişimlerin nedenini bulmak için, onları çevreleyen tarihsel koşulları bulmaya çalışıyorlar. 

Pennsylvania Üniversitesi'nden Kroch ve arkadaşlarının geçtiğimiz birkaç yıl içinde yaptıkları çalışmada, İngiltere'nin kuzeyinden ve güneyinden alınan dini metinler karşılaştırıldı ve su sonuca varıldı: Kuzey bölgelerde konuşulan İngilizce, 11. ve 12. yüzyıllarda Viking fatihlerinin, eski İngilizce konuşan yerli Anglo-Sakson kadınlarıyla evlenmeleriyle değişim sürecine girmiş, iki dilin bir araya geldiği evler, dilin değişimi için ortam olmuştu. Örneğin, Eski İngilizce'de kişi, sayı ve zamanı belirtmek için vurgulu sonekler vardı. Günümüzde, Eski Orta İngilizce olarak adlandırılan dili konuşanlar - belki de İskandinavların bütün eylem bi- çimlerini izlemekte zorluk çekmeleri nedeniyle - daha basit eylemleri kullanmaya başlamış ve günümüzdekine yakın, basitleştirilmiş bir sistem oluşturmuşlardı. 

Dışarıdan gelen saldırılar ve öteki dış etkiler olmasa, diller uzun dönemler boyunca değişmeden kalabilir. Örneğin, Japonca ve İzlandaca, 800 yılından bu yana pek değişmemiş. Ancak araştırmacılar, yalıtılmışlığın değişmezliği garanti etmediğini de vurguluyorlar. Değişimler, gramer kaymaları ve dil konuşulurken meydana gelen küçük değişiklikler gibi içeriden kaynaklanan etkilerle de tetiklenebilir. 

Fransızca, bu konuda örnek gösterilebilir. 16. yüzyıla kadar, eylem (E), her zaman ikinci sırada olduğu halde, bundan sonra konumu değişti. Nesneden (N) sonra, özne- den (Ö) önce geldiği sürece eylem, artık istediği konumu alabiliyordu. Modern Fransızca ve Modern İngilizce de bu ÖEN yapısına sahip. Örneğin, "Lors oirent ils venir un escoiz de tonnere" ( Sonra duydular onlar bir gök gürlemesi " biçimindeki cümle, "Lors ils oirent un escoiz de tonnere" ( Sonra onlar bir gök gürlemesi duydular ) biçimine dönüştü. 

13. ve 17. yüzyıllar arasında, her yüzyıldan örnek birer metni karşılaştırarak belgeleyen Roberts, değişimlerin Orta Fransızca konuşanların özne adıllarının üzerindeki vurguyu kaldırmasından ve dili öğrenen çocukların, adılları açıkça duymalarından kaynaklandığını düşünüyor. Roberts, fonetik gerilimdeki bu azalmayı, yazılı dildeki değişimlere bağlıyor. Örneğin, özne adılları, daha önce, "I only" (ben sadece) gibi niteleyicilerle birlikte kullanılırken, sonra bu niteleyiciler kullanılmamaya başlandı. Roberts, bunun sonucunda, vurgunun azaldığını söylüyor. "Özne adılıyla başlayan cümlelerde, eylem dinleyiciye cümlenin ilk sözcüğü gibi geliyordu." Bu anlam belirsizliği, eylemin her zaman ikinci sırada geldiği yapının sonu oldu ve ÖEN gramerinin yolu açıldı.

John Alır Kitabı 

Yeni bir gramer yapısı, birden bire ortaya çıkamaz. Tek bir konuşmacı ya da dili yeni öğrenen bir yetişkin tarafından üretilen yeni bir sözcük ya da kalıbın neden olduğu değişim, öteki konuşmacılar tarafından yakalanıp sonraki kuşağa aktarılmalı. Tarihteki metinler, böyle bir değişimin tüm topluma yayılabilmesi için yüzyılların geçmesi gerektiğini gösteriyor. Washington DC'deki Georgetown Üniversitesi'nden dilbilimci David Lighttoot'a gore, geniş ölçekli dil dönüşümünü anlamanın anahtarı, bir kuşakta yayılan yeni biçimlerle, kuşaklar boyunca oluşan büyük gramer kaymaları arasındaki bağlantı. Bu bağlantı, ona ve birçok başkasına göre, bir dilin kazanımı demek.

Çocuklar, bir önceki kuşakta oluşan bir değişimi basitçe ileriye taşıyabilirler. Ancak, Lightfoot'a göre bundan da önemlisi, çocukların öğrenim süreçlerine bağlı olarak bir gramer kuralını farklı yorumlayarak değişimlere bizzat neden olabilmeleri. Yetişkinler gibi, bir şekilde farklı bir gramer sistemini kullanmaya başlayabilirler. Kuşaklar boyu tekrarlanan bu durum, dilin dramatik bir şekilde yenilenmesine yol açabilir. 

Chicago Üniversitesi'nden Partha Niyogi gibi bilgisayar tekniklerini kullanan dilbilimciler, bu tür evrimlerin dinamiğini anlayabilmek için, bilgisayar modellerinden yararlanıyorlar. Amaçları, toplumdaki bireysel değişimlerle dildeki değişimlerin ilişkisini çıkarmak. Niyogi, bunu dilin değişim öyküsündeki ana unsur olarak adlandırıyor. 

Niyogi ve Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde bilgisayar bilimcisi olan Robert Berwick, bu unsuru dış hatlarıyla çözme girişimlerinden birinde, dilin kuşaklar arasında geçişini canlandıran modeller oluşturdular. İki tip konuşmacıdan oluşan sanal bir topluluğu ele alarak işe başladı. İlk tip, bir grup gramer kuralları kullanıyordu. Örneğin, İngilizce'de olduğu gibi, tüm yapılarda eylem-nesne sırası kullanıyor ve "John buys the book" (John kita- bı satın alır) ya da "I know that John buys the book" (Ben biliyorum ki John kitabı satın alır) gibi cümleler oluşturuyordu. Öteki grupsa farklı bir gramer, Almanca'dakine benzer bir gramer kullanıyordu (ilk eylem ikinci konumda, ancak ikinci eylemin nesnenin ardında). İkinci grameri kullananlar da ilkini kullananlara benzer cümleler ("John buys the book" gibi) oluşturmakla birlikte, başka yapıda ("I know that John the book buys") cümleler de ortaya çıkıyordu. Araştırmacılar, bu topluluktaki çocuklar için, her bir öğrencinin yetişkinlerle dilsel ilişkisi doğrultusunda, mantıksal adımlarla gramer kurallarını kavradığı bir öğrenme dizisi yarattılar. 

Bu sanal topluluğun dillerindeki davranışları kuşaklar boyunca izleyen Niyogi ve Berwick, şaşırtıcı birtakım sonuçlar çıkarmaya başladı. Topluluk beklenenin tersine, ne çoğunluğun kullandığı grameri kaçınılmaz bir şekilde benimsiyor ne de iki gramerin basit olanını yeğliyordu. Bunların yerine, "John buys the book" gibi, daha az belirsizlik taşıyan, daha basit olmakla birlikte iki gramer tipine de ait gibi görünen "belirsiz" cümleleri daha az barındıran gramer tipi galip geliyordu. Bir başka deyişle azınlık, gramerce "belirsiz" cümleleri çoğunluğa göre daha az oranda ama sürekli kullanıyorsa, grubun tümü, zaman içinde azınlığın gramerine yöneliyordu. 

İ

llk kez Nisan 2002'de Harvard'daki Uluslararası Dil Evrimi Konferansı'nda çalışmayı sunan Niyogi, daha sonra bunu bir kitap olarak da yayımladı. Niyogi, burada, bir avuç bireyin konuştuğu değişik bir gramerin, köklü bir grameri bile değiştirebileceğini bulmalarına değiniyor. Buna göre, değişik grameri kullanan bireylerin kullandığı çapraşık cümlelerin oranı, köklü gramerinkinin altına inene kadar, baskın gramerin üzerinde kuşaklar boyunca herhangi bir tehdit oluşturmadan kalma- sı da olası. "Örneğin, sosyokültürel etkenler nedeniyle, azınlık İngilizcesi konuşanlar, "John buys the book" gibi tek cümlecikten oluşan cümleleri kullanmaktan vazgeçebilirler. Bu, konuşmaları daha karmaşık yapsa da, gramer olarak daha az çapraşık hale getirebilir. Bu durumda dili öğrenenler, çok cümlecikli yapıları daha sık duyacaklar. 

Niyogi'nin önerdiği değişim mekanizmasının kendi dil kazanımı anlayışlarına iyi uyduğunu söyleyen Maryland Üniversitesi'nden dilbilimci Norbert Hornstein, "Biraz iyi bilgi çok miktarda kötü bilgiye karşı koz olarak kullanılabilir" diyor. Ayrıca, küçük yerel değişimlerin nasıl bütün topluma yayıldığının da olası bir açıklaması olduğuna değiniyor. Bu değişim öyküsünün gerçekle uyuşup uyuşmadığını anlayabilmek için, bilgisayar modellerinin gerçek dünyayla karşılaştırılması gerekiyor. Ne var ki Niyogi, bunun yıllar süreceğini düşünüyor.

 Bununla birlikte, daha geniş bir bakış açısıyla, araştırmacılar bilgisayarlı yaklaşımı, ana hatlarıyla gerçek dünya canlandırmalarıyla zaten eşleştiriyorar. Örneğin, Cambridge Üniversitesi'ndeki dilbilimcilerden Ted Briscoe, iki ya da daha çok grubun birbiriyle uzun süren etkileşiminden doğan dilleri modelledi. Özellikle, 1860 ile 1930 yılları arasında yerlilerin, Avrupalıların ve Çin, Portekiz ve öteki ülkelerden gelen işçilerin etkisiyle gelişen Hawaü İngilizcesi'ni ele aldı. Briscoe'nun benzetimi, küçük ama değişik diller konuşan bir grupla başladı ve yetişkin göçmenlerin dönemsel olarak katılımıyla şekillendi. Bulduğu, çocuk ve dili yeni öğrenenlerin doğru karışımı sağlandığında, iki kuşak sonra ÖEN cümle yapısının ortaya çıktığıydı. Bu, Hawaii dilinin ÖEN cümle yapısı dahil, birçok özelliğinin ikinci kuşak dil öğrenenlere kadar kararlı hale gelmediğini gösteren öteki deneylerle uyuşuyor. 

Chicago Üniversitesi'nden toplumbilimci Salikoko Mufwene, dil değişim mekanizmasının ayrıntılı resminin, bilgisayarla çalışan araştırmacıların çok özel bağlamlarda başarılı olmasıyla ortaya çıkacağı görüşünde. Örneğin, sekiz Avrupalının ve iki Afrikalı kölenin yaşadığı bir evde konuşulan dillerdeki değişimleri modellemek, daha geniş kitlelerdeki dil evrimini aydınlatmaya yardımcı olabilir. Mufwene, şöyle açıklıyor: "Bu örnekteki iki Afrikalı, yeni ortamda o kadar kaybolacaklar ki, birkaç ay sonra Avrupa dilinin bir uyarlamasını ikinci dil olarak konuşuyor olacaklar. Afrikalılardan birinin, bir be yaz sömürgecinin çocuğunu taşıyan bir kadın olduğunu varsayalım. Çocuk, babasının dilini konuşma eğiliminde olacak; çünkü evde konuşulan baskın dil bu. Çocuk büyüdüğünde, yeni kölelerin çocukları için bir örnek olacak. Yerli olmayanlar, toplumun yeni ortaya çıkan dilinde çok sınırlı bir etkiye sahip olacaklar." 

Mufwene'ye göre, eğer çok sayıda yeni kölenin gelmesiyle topluluk önemli ölçüde genişlerse, etkileşimin dinamiği değişecek ve anadili Avrupa dillerinden biri olmayan daha fazla sayıda birey örnek rolü üstlenecek. Bu durumda çocukların, yerli olmayanların konuştuğu dilden daha fazla etkilenmesi kaçınılmaz olacak. Bu çocuklar, yeni kazandıkları dil yapısını sonraki kuşağa aktaracaklar; zamanla yeni bir Avrupa dili türevi ortaya çıkacak. Mufwene, bu yolda ayrıntılı modellemelerin yapılmasıyla, toplum gelişiminin yapısı ve nüfus kaymaları gibi, araştırmacıların gözden kaçırmış olabileceği önemli etkenlerin ortaya çıkacağı görüşünde. 

Bhattacharjee, Y., "From Heofonum to Heavens", Science, 27 Şubat 2004 

Çeviri: Alp Akoğlu