Martinet, Andre

(doğ. 1908-1999). İşlevsel Dilbilimin başlıca kuramcılarından Fransız dilbilimcisi. Önceleri ağızlara ve ikidillilik olgularına ilgi duydu. Prag Okulunun ve özellikle de Trubetskoy’un çalışmalarını yakından izledi. Danimarka’ya giderek glosematik okulunu inceledi. 1946-1955 yılları arasında kaldığı ABD’de Word dergisini yönetti. Uluslararası İşlevsel Dilbilim Kurumu’nun onursal başkanı olan Martinet, 1977’den bu yana söz konusu dernek adına çıkarılan La Linguistique dergisinin de kurucusudur (1965).

Martinet’nin geliştirdiği işlevselci görüşe göre doğal dillerin temel işlevi bildirişimi sağlamaktır. İşlevselcilik çok sayıda dil örneğini betimlemeye, her dildeki ulamları saptamaya ve diller arasındaki ortak özelliklerden çok özgül yapıları belirlemeye yönelir. “Bir dil, insan deneyiminin, topluluktan topluluğa değişen biçimlerde, anlamsal bir içerikle sessel bir anlatım kapsayan birimlere, anlambirimlere ayrıştırılmasını sağlayan bir bildirişim aracıdır: bu sessel anlatım da, her dilde belli sayıda bulunan, öz nitelikleriyle karşılıklı bağıntıları da bir dilden öbürüne değişen, ayırıcı ve ardışık birimler, sesbirimler biçiminde eklemlenir”: Eléments de linguistique générale (Genel Dilbilim İlkeleri) [1960] adlı yapıttaki bu tanımda özellikle Martinet’nin geliştirdiği çift eklemlilik kavramı yer alır. Dilde iki türlü öğe saptanır: birinci eklemlilik düzeyini oluşturan anlambirimler ve ikinci eklemlililik düzeyini oluşturan sesbirimler. Çift eklemlilik dilde tutumluluk sağlar. Her dil belli sayıda sesbirimle gereksinim duyduğu tüm anlambirimleri üretir.

Eşsüremli incelemelerin yanı sıra Martinet artsüremli sesbilimle de ilgilenmiştir. Economie  des changements phonétiques: traité de phonologie diachronique (Ses Değişimlerinin Düzeni: Artsüremli Sesbilim İncelemesi) [1955] adlı yapıtında sesbilimsel dizgenin belli bir andaki durumundan kaynaklanan iç nedensellikle. tarihsel. ruhbilimsel nitelikli dış nedenselliği ayırır. Ayrıca bu yapıtta devimsel eşsürem kavramını geliştirir. Grammaire fonctionnelle du français (Fransızca’nın işlevsel Dilbilgisi) [1979] adlı yapıtta döküm işlemine başvurarak bu-çok anlambirimin birleşmesinden oluşan birleşkebirimleri saptar ve türlere ayırır. Tümcede anlambirimler gibi bağıntılar kuran birleşkebirimler birleşkebilimin inceleme konusunu oluşturur. Bilgin, anlambirimler ve birleşkebirimler arasındaki bağıntıları dilbilgisel işlevlerle saptar. İşlevsel dilbilim sözdizimde yüklemi kalkış noktası olarak alır. Sözcede yüklem ve onu gerçekleştiren öğelerden oluşan çekirdek saptanır. Anlambirimin gösterilen yönüne de ilgi duyan Martinet değerbilimi oluşturmuş, bir dildeki anlamsal değerleri inceleyen değerbilimle bir dilden bağımsız olarak anlamları inceleyen anlambilimi birbirinden ayırmıştır. Öbür yapıtları arasında La Prononciation du français contemporain (Çağdaş Fransızca’nın Söylenişi) [1945] Studies in Functional Syntax-Etudes de syntaxe fonctionnelle (İşlevsel Sözdizim İncelemeleri) [1955] ve La Linguistique synchronique (Eşsüremli Dilbilim) [1965] yer alır.
(Vardar,2002)